Dziesięć lat istnienia Polskiej Grupy Roboczej

Systemu Jurajskiego (1999 – 2009)

– osiągnięcia i perspektywy

Przegląd Geologiczny, vol. 58, nr 3, 2010

Pierwszy zarząd sekcji (1999 – 2001) ukształtował się w następującym składzie: A. Wierzbowski – przewodniczący; J. Grabowski – sekretarz; J. Lefeld, M. Krobicki oraz B.A. Matyja – członkowie zarządu.

Pierwsze spotkanie terenowe (JURASSICA I) zorganizowane zostało na Kujawach w Wiktorowie w dniach 28-29.09.2000 r., a wycieczka terenowa objęła kamieniołomy Wapienno i Bielawy na strukturze Zalesia – gdzie odsłonięte są węglanowe osady górnej jury (oksfordu) megafacji gąbkowej. Organizatorami spotkania byli B.A. Matyja, A.Wierzbowski (Wydział Geologii UW) oraz J. Grabowski (Państwowy Instytut Geologiczny). W materiałach spotkania wydanych przez Polskie Towarzystwo Geologiczne (Wierzbowski, Matyja & Grabowski, 2000) zawarto abstrakty 23 wygłoszonych referatów oraz listę kontaktową geologów jurajskich w Polsce.

Kolejne spotkanie (JURASSICA II) zorganizowane zostało na północno-wschodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich w dniach 27-29.09.2001 w Starachowicach, a wycieczka terenowa objęła utwo ry dolnej jury tego regionu. Organizatorami spotkania byli G. Pieńkowski oraz J. Grabowski z Państwowego InstytutuGeologicznego. W materiałach spotkania wydanych przez Polskie Towarzystwo Geologiczne (Pieńkowski & Grabowski, 2001) zawarto program konferencji, abstrakty 28 wygłoszonych referatów, listę kontaktową geologów jurajskich w Polsce oraz ilustracje do wycieczek. Sprawozdanie ze spotkania opublikowane zostało w Przeglądzie Geologicznym (Pieńkowski, 2002). Na spotkaniu wybrano nowe władze sekcji na lata 2001-2003 w składzie: G. Pieńkowski – przewodniczący; P. Gedl – sekretarz; M. Hoffmann, M. Krobicki, A. Wierzbowski – członkowie zarządu.

W roku 2002 nie organizowano spotkania JURASSICA, zgodnie z przyjętą zasadą, iż w latach, w których odbywają się światowe, międzynarodowe kongresy jurajskie Podkomisji Stratygrafii Jury (ISJS) Komisji Stratygraficznej (ICS) Międzynarodowej Unii Nauk Geologicznych (IUGS), polska grupa jurajska nie organizuje spotkań krajowych. Na 6 Międzynarodowym Kongresie Jurajskim w Palermo na Sycylii, we wrześniu 2002 roku, podjęta została decyzja o przyznaniu Polsce organizacji następnego, 7 Kongresu w 2006 roku. Kandydatura Polski zgłoszona została przez polskich uczestników kongresu, zgodnie z wysuniętym wcześniej postulatem Polskiej Grupy Roboczej Systemu Jurajskiego. Zyskała ona poparcie uczestników Kongresu zdecydowanie wygrywając w głosowaniu z innymi propozycjami – z Chin, Wielkiej Brytanii i Indii. Na nadzwyczajnym zebraniu członków Polskiej Grupy Roboczej Systemu Jurajskiego w Warszawie, w dniu 12 grudnia 2002 roku podjęta została decyzja o szeroko zakrojonych działaniach naukowych i organizacyjnych służących przygotowaniu kongresu, powołane zostały grupy tematyczne, zwrócono także uwagę na znaczenie przyszłych spotkań JURASSICA dla przygotowania kongresu (Wierzbowski & Pieńkowski, 2003).

W związku ze wspomnianą przerwą, kolejne spotkanie JURASSICA III miało miejsce w Żarkach Letnisko na Jurze Częstochowskiej w dniach 24-26 września 2003 roku. W trakcie wycieczki terenowej prezentowane były utwory jury środkowej obszaru częstochowsko-zawierciańskiego. Organizatorami spotkania byli B.A. Matyja, A. Wierzbowski, K. Dembicz, T. Praszkier, E. Głowniak oraz M. Barski z Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. Materiały konferencyjne: artykuły dotyczące jury środkowej regionu częstochowskiego oraz streszczenia 15 wygłoszonych referatów (Praszkier i in., 2003), zamieszczone zostały tym razem w nowopowstałym czasopiśmie Tomy Jurajskie, wydanym z inicjatywy pracowników naukowych i doktorantów Wydziału Geologii UW. Czasopismo to afiliowane początkowo przy Wydziale Geologii UW, potem przy Instytucie Geologii Podstawowej UW, było przez kilka kolejnych lat związane z działaniem sekcji Polska Grupa Robocza Systemu Jurajskiego Polskiego Towarzystwa Geologicznego i wydawane z okazji kolejnych spotkań JURASSICA (do roku 2007; w roku 2006 zastąpione zostaje czasopismem Volumina Jurassica już o innym – międzynarodowym profilu). W trakcie spotkania sekcji w Żarkach Letnisko dokonano także wyboru nowych władz na lata 2003-2005 w składzie: A. Wierzbowski (przewodniczący), A. Feldman-Olszewska (sekretarz), oraz J. Gutowski, R. Jach, G. Pieńkowski (członkowie zarządu).

Następne spotkanie JURASSICA IV miało miejsce w Bałtowie na północno-wschodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich w dniach 27-29 września 2004 roku. Na wycieczce terenowej prezentowane były utwory górnojurajskie tego regionu. Organizatorami spotkania byli J. Gutowski , G. Pieńkowski oraz A. Feldman-Olszewska z Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Dodatkową pomoc w organizacji zaoferował Bałtowski Park Jurajski oraz lokalne stowarzyszenia miłośników Ziemi Bałtowskiej „Delta” i „Bałt”. Materiały konferencyjne: artykuły dotyczące jury górnej północno-wschodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich oraz streszczenia 12 wygłoszonych referatów zamieszczone zostały w drugim numerze Tomów Jurajskich (Dembicz i in., 2004).

Konferencja JURASSICA V miało miejsce w Krościenku nad Dunajcem w Pieninach w dniach 26-28 września 2005 roku. Na wycieczce terenowej przedstawione zostały wybrane utwory jurajskie pienińskiego pasa skałkowego. Organizatorami spotkania byli M. Krobicki i J. Golonka (Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie) oraz R. Jach (Instytut Nauk Geologicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego) i J. Zacharski (Polska Nafta i Gaz). Istotną pomoc oferował także Pieniński Park Narodowy (Krobicki, 2006). W trakcie konferencji wybrano nowe władze sekcji na lata 2005-2007 w składzie: J. Gutowski (przewodniczący), A. Feldman-Olszewska (sekretarz) oraz R. Jach, G. Pieńkowski, A. Wierzbowski (członkowie zarządu). Materiały konferencyjne: artykuły dotyczące utworów jurajskich pienińskiego pasa skałkowego oraz streszczenia 21 wygłoszonych referatów zamieszczone zostały w trzecim numerze czasopisma Tomy Jurajskie (Dembicz i in., 2005; por. także spis prezentacji w: Krobicki, 2006).

7 Międzynarodowy Kongres Jurajski odbył się w dniach 6-18 września 2006 roku w Krakowie z wycieczkami przed- i pokongresowymi w Karpatach (Polska i Słowacja), Górach Świętokrzyskich oraz w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej i na Wyżynie Wieluńskiej (Wierzbowski, 2006a,b; Morton, 2009). W organizacji Kongresu brały udział osoby z różnych instytucji, jednakże wszystkie związane z Polską Grupą Roboczą Systemu Jurajskiego. W ten sposób zrealizowany został jeden z ważnych postulatów postawionych na początku powstania grupy (Wierzbowski, 2006a,b; Morton, 2009). Wydany z okazji kongresu przewodnik terenowy (Wierzbowski i in., 2006) przedstawił najnowsze wyniki badań nad utworami jurajskimi Polski i przyległej części Karpat Słowackich – stając się tym samym najbardziej pełnym opracowaniem utworów jurajskich tych obszarów. Trzeba tu zaznaczyć, że wspomniana publikacja opracowana została przez bardzo liczne grono autorów (40 autorów z Polski oraz 7 ze Słowacji). Dodatkowym aspektem organizacji kongresu stał się fakt zawiązania bliskich kontaktów naukowych z geologami słowackimi, co zaowocowało w przyszłości ścisłą współpracą naukową i wspólnym udziałem w organizacji kolejnych spotkań JURASSICA.

Następne ze spotkań, JURASSICA VI, miało miejsce w Ojcowie, w dniach 20-22 września 2007 roku. Na wycieczce terenowej przedstawione zostały utwory środkowej i górnej jury południowej części Wyżyny Krakowskiej. Organizatorem spotkania był P. Ziółkowski z Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego przy współpracy J. Gutowskiego i A. Feldman-Olszewskiej z Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie oraz R. Jach z Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w prowadzeniu części terenowej uczestniczyli także J. Matyszkiewicz, M. Krajewski, J. Jędrys, B.Gołębiewska, A. Kochman, G. Rzepa z Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie oraz K. Dembicz i T. Praszkier z Wydziału Geologii UW. W organizacji tego spotkania bardzo istotna była też pomoc ze strony dr Józefa Partyki z Ojcowskiego Parku Narodowego. Zespół artykułów dotyczących prezentowanej na wycieczkach problematyki ukazał się w Tomach Jurajskich, gdzie także zamieszczono streszczenia 12 prezentowanych referatów (Dembicz i in., 2007). W trakcie konferencji wybrano nowe władze sekcji na lata 2007-2009 w składzie: M. Krobicki (przewodniczący), J. Iwańczuk (sekretarz) oraz członkowie zarządu: A. Feldman-Olszewska, R. Jach oraz P. Ziółkowski. Ustalono, że przedmiotem następnej konferencji JURASSICA będą utwory przełomu jury i kredy w zachodnich Karpatach fliszowych, a za miejsce konferencji obrano Żywiec i Štramberk (czeskie Morawy) obejmując w ten sposób późnojurajsko-wczesnokredowe utwory fliszowe polsko-czeskiego pogranicza. Przyjęto także zasadę, iż od tej pory decyzja o miejscu kolejnej konferencji będzie podejmowana przez uczestników bieżącej konferencji.

W ten sposób wspomniane spotkanie JURASSICA VII odbyło się w Żywcu i w Štramberku w dniach 27-29 września 2008 roku. Głównym organizatorem konferencji był M. Krobicki, przy współpracy z J. Golonką, z Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, a w organizacji po stronie czeskiej uczestniczyli Z. Vašíček oraz P. Skupien z Politechniki w Ostrawie (Iwańczuk, 2008). Ze strony polskiej w organizacji spotkania uczestniczyli także R. Jach z Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, P. Ziółkowski z Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz A. Feldman-Olszewska i J. Iwańczuk z Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. W spotkaniu wzięło udział ponad 50 osób, co było najwyższą do tej pory liczbą uczestników biorących udział w konferencji JURASSICA (we wcześniejszych spotkaniach liczba uczestników wynosiła pomiędzy 30 a 50 osób): oprócz uczestników z Polski, obecni byli goście z Czech, Słowacji i Rosji – co zdecydowanie nadało konferencji międzynarodowego (a dokładniej „słowiańskiego”) charakteru. Materiały z konferencji po raz pierwszy zostały wydrukowane w czasopiśmie Geologia (kwartalnik AGH) – obejmując zarówno artykuły wprowadzające, objaśnienia do wycieczki terenowej oraz streszczenia 24 referatów (Krobicki, 2008). Zadecydowano, że następne spotkanie JURASSICA odbędzie się w pienińskim pasie skałkowym na Słowacji.

Odbyło się ono (JURASSICA VIII) w dniach 9-11 października 2009 roku na Słowacji w okolicach zamku Vršatec w pienińskim pasie skałkowym. W części terenowej przedstawiono odsłonięcia utworów jurajskich i najniższej kredy pienińskiego pasa skałkowego, jak i w sąsiedniej sukcesji manińskiej. Głównymi organizatorami spotkania byli zaprzyjaźnieni z naszą grupą słowaccy geolodzy: R. Aubrecht, J. Schlögl oraz inni z Katedry Geologii i Paleontologii Uniwersytetu Komenskego w Bratysławie oraz J. Michalík z Instytutu Geologicznego Słowackiej Akademii Nauk w Bratysławie. Ze strony polskiej w organizacji spotkania uczestniczyli także M. Krobicki z Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej, R. Jach z Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz A. Feldman-Olszewska i J. Iwańczuk z Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Materiały konferencyjne zawierające abstrakty referatów i artykuły ukazały się w specjalnym zeszycie Geologia (kwartalnik AGH) (Krobicki, 2009), gdzie przedstawiony został także jednolity tekst przewodnika wycieczki terenowej (Schlögl i in., 2009). Dokonano wyboru nowych władz sekcji na lata 2009-2011 w następującym składzie: P. Ziółkowski (przewodniczący), J. Iwańczuk (sekretarz), oraz członkowie zarządu: A. Feldman-Olszewska, R. Jach i J. Ziaja.

Podjęto decyzję o następnym spotkaniu (JURASSICA IX), które odbędzie się w 2011 roku w południowo-zachodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich, a poświęcone ono będzie płytkowodnym utworom górnej jury mezozoicznego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. W zgodzie z przyjętą zasadą, iż w latach „kongresowych” spotkanie JURASSICA nie odbywa się, dwuletnia przerwa między tegorocznym a następnym spotkaniem naszej grupy podyktowana jest przyszłorocznym Międzynarodowym Kongresem Jurajskim, który ma się odbyć w Chinach. Oprócz osób z Zarządu, współorganizatorem spotkania JURASSICA IX będzie B.A. Matyja (wycieczka terenowa) z Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. Materiały konferencyjne będą wydane w kwartalniku AGH Geologia, a ich redakcji podjął się M. Krobicki.

Bardzo bliskie związki pomiędzy Polską Grupą Roboczą Systemu Jurajskiego i badaczami zajmującymi się utworami jurajskimi na Słowacji i w Czechach skłaniają do rozpatrzenia zgłoszonej ostatnio propozycji zawiązania międzynarodowej grupy jurajskiej polsko-słowacko-czeskiej. Grupa taka mogłaby się zająć problemami szerokiej korelacji stratygraficznej, paleogeografii, a zwłaszcza, ujednolicenia terminologii regionalnej – w zakresie litostratygraficzno-facjalnym, w odniesieniu do utworów jury w Zachodnich Karpatach. Ten ostatni problem podnoszony był w trakcie ostatniego spotkania Jurassica przez gościa konferencji G. Császára (Geological Institute of Hungary)– przedstawiciela Asocjacji Karpacko-Bałkańskiej, który we współpracy grup regionalnych zajmujących się określonymi systemami geologicznymi widzi najlepszą drogę do ujednolicenia terminologii litostratygraficznej w obszarze karpacko-bałkańskim. O znaczeniu regionalnych grup zajmujących się systemem jurajskim i ich współpracą z Podkomisją Stratygrafii Jury Międzynarodowej Komisji Stratygraficznej dyskutowano także na ostatnim spotkaniu badaczy projektu IGCP 506 („Marine and non-marine Jurassic: global correlation and major geological events”) we wrześniu 2009 roku w Bukareszcie (Pieńkowski & Wierzbowski, 2009). Podjęcie wspólnych badań w szerokich programach międzynarodowych oto nowy cel, który może być realizowany w przyszłości przez badaczy grupy jurajskiej.

Podsumowując 10 letnią działalność Polskiej Grupy Roboczej Systemu Jurajskiego trzeba zaznaczyć jej istotne osiągnięcia. Należą do nich zwłaszcza:

1. integracja polskiej, a obecnie też polskiej, słowackiej i czeskiej „społeczności jurajskiej” – co wyraża się we wzajemnej wymianie informacji o prowadzonych badaniach, a także podejmowaniem wspólnych prac, czego efektem są wspólne publikacje osób związanych z tymi społecznościami – w tym także te wstępne, anonsujące taką współpracę, – wydawane z okazji spotkań JURASSICA, a umieszczane w Tomach Jurajskich oraz ostatnio też w Geologia (kwartalniku AGH);
2. przedstawienie polskiej geologii jurajskiej na szerokim forum międzynarodowym poprzez doprowadzenie do zorganizowania Międzynarodowego Kongresu Jurajskiego w Polsce w 2006 roku i wydania z tej okazji książki – przewodnika – przedstawiającego najnowsze wyniki badań systemu jurajskiego w naszym kraju i przyległych częściach Karpat Słowackich;
3. promowanie i wskazywanie ważkich problemów geologii jurajskiej w Polsce do rozwiązania: dobrym przykładem mogą być badania biostratygraficzne i sedymentologiczne iłów rudonośnych bajosu i batonu w regionie częstochowsko-zawierciańskim, które właśnie poprzez przybliżenie ich problematyki m.in. na spotkaniu JURASSICA II stały się w ostatnich 10 latach obiektem zainteresowania wielu badaczy; innym problemem podnoszonym ostatnio jest potrzeba ujednolicenia jurajskiej litostratygrafii w obszarach karpackich. Problemów badawczych w polskiej jurze na pewno nie zabraknie…
   
   

Andrzej Wierzbowski

Autor dziękuje B.A. Matyi za zachęcenie do napisania „rysu historycznego Sekcji”, oraz A. Feldman-Olszewskiej, J. Iwańczuk, M. Krobickiemu, P. Zdanowskiemu i P. Ziółkowskiemu za cenne uwagi w tekście i przesłane fotografie.

Literatura

DEMBICZ K., PRASZKIER T. & WIERZBOWSKI A. (eds). 2004 - Abstrakty referatów z konferencji „Jurassica IV”, Bałtów, 27-29 września 2004. Tomy Jurajskie, 2: 157-172.

DEMBICZ K., PRASZKIER T. & WIERZBOWSKI A. (eds). 2005 - Abstrakty referatów z konferencji „Jurassica V”, Krościenko nad Dunajcem, 26-28 września 2005. Tomy Jurajskie, 3: 125-148.

DEMBICZ K., KOZŁOWSKA-DEUSZKIEWICZ M., PRASZKIER T. & WIERZBOWSKI A. (eds). 2007 - Sesja terenowa konferencji „Jurassica VI”, Ojców, 20-22 września 2007. Tomy Jurajskie, 4: 61-137.

KROBICKI M. 2006 - The fifth meeting of the Polish Geological Society Working Group for the Jurassic System: Jurassica, Krościenko upon Dunajec, 26-28 September, 2005. Newsletter of International Subcommission on Jurassic Stratigraphy, 33: 36-39.

KROBICKI M. (ed.). 2008 - Utwory przełomu jury i kredy w zachodnich Karpatach fliszowych polsko-czeskiego pogranicza: artykuły wprowadzające i objaśnienia do wycieczki terenowej oraz abstrakty. Jurassica VII, Żywiec/Štramberk, 27-29 września 2008. Geologia (kwart. AGH), 34, 3/1: 1-216.

KROBICKI M. (ed.). 2009 - Abstrakty, abstrakty rozszerzone, artykuły. Jurassica VIII, Vršatec, 9-11.10. 2009. Geologia (kwart. AGH), 35, 3/1: 1- 115.

IWAŃCZUK J. 2008. Spotkanie Polskiej Grupy Roboczej Systemu Jurajskiego PTG – Jurassica VII, Żywiec-Štramberk, 27-29.09.2008. Prz. Geol., 56 (12): 1044-1046.

MORTON N. 2009 - 7th International Congress on the Jurassic System, Kraków, Poland, September, 6-18, 2006. Volumina Jurassica, 6: 3-7.

PIEŃKOWSKI G. 2002 - Jurassica II – Konferencja Polskiej Grupy Roboczej Systemu Jurajskiego Polskiego Towarzystwa Geologicznego – Starachowice, 27-29.09.2001. Prz. Geol., 50, 2: 103-104.

PIEŃKOWSKI G. & GRABOWSKI J. (eds). 2001 - Polska Grupa Robocza Systemu Jurajskiego. Jurassica, II spotkanie, Starachowice 27-29.09.2001, 1-37. Polskie Towarzystwo Geologiczne.

PIEŃKOWSKI G. & WIERZBOWSKI A. 2009 - 8. Sympozjum IGCP 506 „Marine and non-marine Jurassic: global correlation and major geological events”, Bukareszt i Południowe Karpaty, 28.08 – 03.09.2009. Prz. Geol., 57, 11: 940-943.

PRASZKIER T., DEMBICZ K.& WIERZBOWSKI A. (eds). 2003 - Abstrakty referatów z konferencji “Jurassica III”, Żarki, 24-26 września 2003. Tomy Jurajskie, 1: 111-127.

SCHLÖGL J., MICHALIK J., PLAŠIENKA D., AUBRECHT R., REHÁKOVÁ D., TOMAŠOVYCH A., BUČOVA J., MIKUŠ V., SÝKORA M. & GOLEJ M. 2009 - Jurassic to Lower Cretaceous deposits in the Pieniny Klippen Belt and Manin Unit in the Middle Váh Valley (Biele Karpaty and Strážovské Vrchy Mts, Western Slovakia). Geologia (kwart. AGH), 35, 3/1: 119-181.

WIERZBOWSKI A. 1999 - Polish National Group of the Jurassic System. Newsletter of International Subcommission on Jurassic Stratigraphy, 27: 17.

WIERZBOWSKI A. 2006a. 7. Międzynarodowy Kongres Jurajski – Kraków, 6-18.09.2006. Prz. Geol., 54, 12: 1022.

WIERZBOWSKI A. 2006b. 7th International Congress on the Jurassic System, Kraków, September 2006. Newsletter of International Subcommission on Jurassic Stratigraphy, 33: 2.

WIERZBOWSKI A. 2007. Report on 7th International Congress on the Jurassic System, Kraków, September 2006. Newsletter of International Subcommission on Jurassic Stratigraphy, 34, 2: 4-5.

WIERZBOWSKI A., MATYJA B.A. & GRABOWSKI J. (eds). 2000. Polska Grupa Robocza Systemu Jurajskiego. Jurassica, I spotkanie, Wiktorowo 28-29.09.2000: 1-31. Polskie Towarzystwo Geologiczne.

WIERZBOWSKI A. & PIEŃKOWSKI G. 2003. 7 Międzynarodowe Sympozjum Jurajskie w Polsce w 2006 roku. Prz. Geol., 51, 3: 190-191.

WIERZBOWSKI A., AUBRECHT R., GOLONKA J., GUTOWSKI J., KROBICKI M., MATYJA B.A., PIEŃKOWSKI G. & UCHMAN A. (eds) 2006. Jurassic of Poland and adjacent Slovakian Carpathians: 1-235. Wydawnictwa Polskiego Instytutu Geologicznego.